Als in het tv-programma ‘Liefde voor later*’ een jonge moeder overlijdt gaat haar man met hun kinderen (onder begeleiding van een rouwtherapeute) haar kist beschilderen. Handjes, voetjes en lippenstift-kusjes op haar kist. Vrolijke emmertje zand uit hun eigen zandbak gaan mee naar haar begrafenis en al spelende verdwijnt schepje voor schepje het zand over haar kist. Het ‘spel’ van het leven van hun kinderen. En dat van haar dood…
Kan ik pas écht ten volle kan leven als ik ‘de dood’ accepteer?
Als ik de eindigheid van het leven onder ogen wil zien?
En daar, uiteindelijk, vrede mee heb?
Als ik terugkijk op het verloop van mijn leven lijkt het zo te zijn. Klinkt bovenstaande logisch zelfs.
Blij & gelukkig
Degenen die ze portretteren tijdens ‘Liefde voor later*‘ lijken stuk voor stuk gelukkig, ondanks hun naderende einde. Ondanks hun angst, pijn er verdriet kennen ze heel blije en gelukkige momenten, zelfs de laatste maanden en weken voor hun dood. Ze kunnen nog intens genieten van al het moois ze nog wél kunnen doen in die laatste periode van hun leven.
Ook laat het programma een moeder zien die met haar twee oudste dochters naar de bruidswinkel gaat. Omdat ze haar dochters bruiloften nooit zal meemaken maar hen beiden wél graag in trouwjurk wil zien. Ontroerend. Twee jonge meiden die trouwjurken passen. Er prachtig uitzien. Liefde uitstralen. De liefde voor hun moeder. Die dood gaat en hun bruiloft nooit zal meemaken…
Had ik ook graag gewild
Ik kan mij niet herinneren dat dat bij ons thuis ook zo was. Voor mijn gevoel zijn wij, de kinderen, vanaf het eerste moment dat duidelijk werd dat mijn moeder kanker had tot het moment van haar overlijden, op afstand gehouden. Zo is het hoe ik het ervaren heb. Ongetwijfeld goed bedoeld van mijn ouders, wellicht met het idee om ons ‘meer’ pijn en verdriet te besparen. En waarschijnlijk waren zij zich er niet van bewust dat het op deze manier, in ieder geval voor mij, een vertekend beeld gaf van ziekte, dood, loslaten, afscheid nemen en communiceren. Iets waar ik tot op de dag van vandaag ‘last’ van heb en pas nu zo ver ben daar verandering in te brengen.
De afstand die mijn ouders naar ons, hun kinderen, namen heb ik in dit hele proces als verschrikkelijk ervaren. Ik begreep het niet. Voelde soms zelfs alsof mijn gevoelens genegeerd werden. Ik als kind niet serieus genomen werd als ‘mens’. Alsof het ervaren ziekte en de dood alleen voor volwassen was bedoeld en wij als kinderen daarin geen rol te spelen hadden. Maar niets is minder waar…
Jaloers kijk ik verder naar het programma op tv. “Had mijn moeder maar IETS van al dat moois met ons gedaan. Had het de pijn en het verdriet had kunnen verzachten. En wellicht was ik dan wél in staat geweest om op dat moment te rouwen.
Lees ook de andere blogs die ik over mijn moeder schreef…
- Ik ben haar stem vergeten
- Een vrouw mag niet huilen
- Hoi man, ik ben geslaagd
- Voor mij geen moederdag
- De dood negeren? Liever niet!
*Het programma ‘Liefde voor later’ is, gelukkig, nog steeds terug te kijken
Ik weet niet hoe lang geleden jouw moeder is overleden maar voor mijn gevoel gaan mijn generatie en de generaties na mij (ben nu vijftig en een ‘oude moeder’) anders met hun kinderen om dan mijn ouders vroeger. En heeft dat niet vooral te maken met een veranderend tijdsbeeld? Andere manier van omgaan met emoties. Erkennen van emoties. Niet langer verzwijgen van wat er speelt. Mijn moeder is nog van het ‘soort’: Als je er niet over praat bestaat het niet en als je het ook nog ontkent is het nooit geweest’.
Sterkte met je verwerkingsproces.
Mijn moeder was 37, ik 13 (nu bijna 48). Ik weet niet of het iets ‘van deze tijd’ is dat er ander mee wordt omgegaan. Volgens mij ligt het aan de mensen zelf.
Weer prachtig geschreven Sonja…
prachtig Sonja!
Voor rouwen is het nooit te laat!
Ook ik heb de aflevering bekeken en bedacht me hoe het geweest had kunnen zijn. Wij hebben onze moeders verloren in een andere tijd. Een gesloten tijd. Verhalen en gevoelens gingen onder het vloerkleed. Je hing de vuile was niet buiten. De harten, de monden op slot. En daar hadden we het mee te doen.
Ik denk dat ieder op zijn pad krijgt wat ons ten diepste kan brengen tot bewustworden, tot overgave. De keuze is aan ons. Ik lies voor liefde, voor leven met de weet dat er een dag komt waarop ik afscheid neem van dit leven.
Zelf de dood in de ogen kijken heeft me geholpen om mijn doodsangsten en allerlei andere angsten aan te kijken. Het gevolg is dat ik andere keuzes maak. Keuzes die beter zijn voor mij. Mijn tijd is me te kostbaar. Niet omdat ik er niet genoeg van heb. Maar omdat ik er voor kies dat tijd kostbaar is.
<3
Het is voor mij een proces wat over keuzes maken gaat. En overgave aan dat was is of was. Het (h)erkennen. En blijkbaar hebben jij en ik daar een ‘goed gevulde rugzak’ voor nodig gehad om er nu op een manier mee om te gaan die ons wél pas…
mooi beschreven
verdriet
mijn moeder zei me ook ooit: “het is nooit ergens te laat voor”
ik hoop dat je een manier vindt om dit een plek te geven (klinkt erg zweverig, besef ik)
“Het is nooit ergens te laat voor”: wat een wijze moeder…
Doe jij maar lekker ‘zweverig’, ik kan je goed volgen 😉
Lieve Sonja. De was draait, even op mijn compie kijken, zoveel berichten.. deze lees ik het eerst en ik ben Zwaar onder de indruk, een enorm gevoel wroet zich omhoog en daar komen mijn eerste tranen. Tranen voor jou, voor het gemis van dat wat je wilde maar er op dat moment niet zijn kon. Tranen voor de mensen van nabij die ook in doodgaanverwerking zitten. Tranen voor het gemis van mijn eigen moeder. Ik ben wel heel blij dat mijn koters toen wel hun dode opa en oma mochten zien, onze tranen en verdriet. Mijn moeder [onverwacht voor ons gestorven] heeft zelfs bij ons thuis opgebaard gestaan na overleg met de kinderen. Jawel hoor, oma mag best in de hobby kamer staan als dan wel de computer in de woonkamer mocht en dat mocht. Ze konden naar oma toe wanneer ze dat wilden, we liepen zelf ook in en uit en daar naast haar kist waar ze in lag, maar ik haar daar boven voelde [en wist] heb daar mooie teksten geschreven voor op haar begrafenis. Mijn broers en zus vonden het prachtig dat ma daar lag, ook aan hen toestemming gevraagd natuurlijk. Ben nog steeds blij dat ik daarin mijn hart volgde en kennelijk heb ik toestemming op een manier gevraagd die ze niet Konden weigeren. Je moeder dood, dat wil je niet.. ik heb je andere blogs daarover nog niet gelezen, ga ik zeker doen!! Wellicht kan daardoor een stuk gemis een beter plekje krijgen en dat, dat wens ik je van Harte toe!! Big Hug.
Wat fijn, hoe jullie dit met elkaar kunnen delen.
De openheid erin.
Verbinding met elkaar.
Samen…
Lieve
Sonja … wat prachtig weer … en ik heb gelijk de uitzending bekeken … en er kriebelt een ideetje naar boven … ik hoop dat je het niet gek vindt. Met al jouw herinneringen die je nu hebt … en herinneringen die je zou willen hebben … zou jij voor jezelf in gedachten zo’n doos kunnen maken? Helemaal alleen voor jou? Met alle herinneringen die je zou willen hebben van je moeder? En ook haar stem, en video opnames … en leuke dingen die jullie samen deden … en gesprekjes die jullie samen hadden? Dat kun je oefenen … elke keer weer … en misschien ontstaan er dan wel momenten waar je een glimlach bij overhoudt! <3
*met tranen lees ik jouw reactie*
Wat een mooi idee Mariëlle. Eens kijken hoe ik dat invulling kan en zal gaan geven. Maar ik moet wel toegeven dat ik wel angst ervaar. Dat ik niks (of maar heel weinig) moois terug kan vinden of ervaren. Niet dat ik perse allemaal vervelends meemaakte, maar de deken die er overheen ligt blijkt dik. Met een hele dikke laag stof daar bovenop…
Ha Sonja, wat mooi beschreven. En wat jammer dat je dit gevoel hebt overgehouden aan de dood van je moeder. Misschien was het een ‘generatie dingetje’? Ik hoor zulke verhalen ook wel eens van mijn ouders. Tegenwoordig word je als kind veel meer betrokken bij het wel en wee van je ouders. Heb je zelf kinderen?
Ik weet niet of het een ‘generatie dingetje’ is. Bij ons thuis werd over weinig écht gecommuniceerd (is zoals ik het ervaren heb).
Ik heb geen kinderen. En dat is ook een voor mij gevoelig onderwerp waar ik wellicht in de toekomst nog over ga bloggen 😉
op basis van mijn ervaringen met het werken met anderen zie ik duidelijk een generatie-overeenkomst. De generatie voor ons waren niet gewend, hebben ook nooit geleerd om te praten. We gingen niet naar een psycholoog voor hulp dat is ‘vuile was’ buiten hangen. Dat lossen we zelf wel op.
Uitdrukken… bezig zijn… voelen van emoties. Wa is da? Volgens mij is onze generatie (40tigers/50tigers bijv.) daar nu net een beetje mee bezig. Ik ben verbaasd dat sommige leeftijdgenoten hier ook nog helemaal niet mee in contact zijn gekomen. Maar meer dan mijn ouders bijv. de mogelijkheid hadden. In die tijd waren alleen de Beatles aan het mediteren… zeg maar 🙂 Voor de rest van de bevolking was ‘zelfonderzoek’ onbekend terrein.
Mijn eigen vader (nu 65 jaar) heeft pas sinds de komst van zijn eerste kleinkind enigszins leren communiceren. Misschien omdat hij zich ervan bewust wordt dat dat noodzakelijk is om een goede band met haar te ontwikkelen. Het is mooi om te zien, maar tegelijk ook een beetje treurig, omdat hij al die jaren zo gesloten is geweest (en ook zijn eigen kinderen vaak buitensloot als het om gevoelige kwesties ging).
Ik ben zeer benieuwd naar je andere blogs en ga wat meer van je lezen. Ook over de kwestie ‘geen kinderen’ uiteraard ;-).
Wederom weer een heel erg mooi stuk Sonja. Ik hoop dat je binnenkort je verdriet weer een plek kunt geven. Al blijft het moeilijk..je moeder is je moeder en dat blijft ze ook…
Liefs,
Miranda
eens te meer besef ik me dat ik een gezegend mens ben. Ondanks dat ze beide al een keer op sterven na dood zijn geweest heb ik mijn beide ouders nog. Mijn vader wuift de zware operatie waarin hij bijna stierf weg als ‘dat is geweest en ik ben er toch nog’. Mijn moeder is zich veel bewuster van haar sterfelijkheid, heeft zelfs een zware depressie gehad waarin ze niet meer wilde leven na haar hersenbloedingen, maar heeft vanuit die positie wel geleerd oprecht te genieten van wat ze wel heeft en kanen het leven te vieren. Iets waar ik als ‘vrijgevochten dochter’ erg trots op ben!
Dag Sonja,
Ik las je blog en moest aan een boekje denken dat ik voor mijn opleiding als rouwbegeleider op de boekenlijst had staan: Verlaat Verdriet van Mieke Ankersmid: voor mensen die als kind een ouder hebben verloren. Het gaat precies over wat jij nu ervaart en toen hebt meegemaakt.
Mogelijk is het behulpzaam voor je. Er staan ook suggesties in om alsnog recht te doen aan je rouw en erkenning en respect te tonen voor het verlies van het meisje dat je toen was.
Je verdriet is heel invoelbaar en heel erg voorstelbaar. En je kunt er nog alle aandacht aan geven. Je liefde voor schrijven kan je hier zeker bij helpen.
Ik wens jou en het kleine meidje alle tijd en ruimte voor hun verlies!
Trudy van Keeken